تاثیرات دما بر فرسایش کاغذ
تأثیر دما بر کاغذ:
متناسب و متعادل نگه داشتن دمای کتابخانه در فصول مختلف سال از ضروری ترین شرایط استفاده از کتابخانه است. عدم کنترل دمای کتابخانه موجب اختلال در فعالیت کتابخانه شده، به صورت های مختلف به مجموعه و محتویات کتابخانه کمابیش آسیب می رساند. گرما (همراه با مواد غذایی در رطوبت) از عوامل اصلی رشد کپک است. حشرات در ساختمان های گرم به سرعت رشد می کنند. گرما سبب تسریع فساد شیمیایی کاغذ، چرم و پارچه می گردد. در گرمای زیاد کتابخانه، چسب و سریش جلد کتاب خشک و فاسد می شوند. گرمای حاصله از آتش سوزی های اتفاقی به کتاب ها و کاغذ – حتی اگر در معرض مستقیم آتش هم نباشند – خسارت های بسیاری وارد می آورد. کاغذها و کتاب هایی که در معرض حرارت قرار گیرند قابلیت تا خوردن خود را از دست می دهند و ترد و شکننده می شوند. نسخه های خطی که از پاپیروس یا تنه درختان و یا برگ درخت نخل تهیه شده باشند، بر اثر حرارت خشک و شکننده می شود. در ساختمان های فوق العاده گرم و یا در آب و هوای گرمسیری مواد کتابخانه به سادگی فساد می پذیرند و از بین می روند. مقاومت کاغذ بستگی به مقاومت الیاف و ماده ای که باعث به هم چسبیدن الیاف شده است، دارد. درجه حرارت و رطوبت کم از فشار و تخریب کاغذ می کاهد و عمر نامرغوب ترین مواد کتابخانه در دمای کم افزایش می یابد.
اختلافات فاحش درجه حرارت از قبیل 10 درجه سانتیگراد در زمستان و 45 درجه سانتیگراد در تابستان نیز بر اساس تجارب به دست آمده در هندوستان، در میزان انعطاف پذیری این مواد تأثیر فراوان دارد. درجه گرما و رطوبت نسبی هوا به ترتیب در درجات بالای 32 درجه سانتیگراد و 70 درصد قطعاً باعث رشد و تکثیر آفاتی نظیر کرم کتاب، سیلورفیش، سوسک، موریانه و غیره و همچنین نوعی قارچ مشهور موسوم به کپک یا زنگ گیاهی می شود.
برگزاری نمایشگاه ها در درجه حرارت بالا حتی برای مدتی کوتاه باعث زرد شدن و شکنندگی کاغذ می شود. اما حرارت پائین کهنه شدن کاغذ را به تأخیر می اندازد. تأثیر دما به ویژه هنگامی زیانبار می شود که همراه با رطوبت باشد. رطوبت را نمی توان مستقل از دمای هوا مورد توجه قرار داد و تغییر همزمان این و پارامتر به مراتب خطرناک تر از سطح بالا یا ناکافی یکی از این دو عامل است:
استفاده از سیستم اتوماسیون اداری آنلاین، نرم افزار دبیرخانه ، بایگانی و… برای صرفه جویی در مصرف کاغذ به سازمان ها پیشنهاد می شود.
الف) صدمات فیزیکی:
از آنجا که کاغذ و تیماج از مواد و مصالح جاذب رطوبت هستند پس از جذب رطوبت متورم می شوند و به هنگام آزاد کردن آن جمع می شوند. یک کاغذ طبیعی به شکل یک برگ یا قشری از الیاف در هم پیچیده ظاهر می شود. هنگام ساختن کاغذ الیاف مرطوب سلولز برای آن که پس از خشک شدن برگی محکم و منسجم تشکیل دهند، پخش می شوند. این برگ به حسب مقدار رطوبتی که در الیاف سلولز باقی می ماند سطحی متفاوت خواهد داشت. کاغذی که با دست ساخته می شود، در طول و عرض تقریباً یکسان پهن می شوند؛ زیرا الیاف بدون در نظر گرفتن راستایی و جمع قرار می گیرند. کاغذی که با ماشین ساخته می شود، بیشتر در راستای عمودی یعنی در جهت کشش خمیر کاغذ پهن یا جمع می شود. زیرا الیاف به گونه ترجیحی در این راستا ردیف شده اند. این ردیف شدن الیاف کاغذ به کار سهولت تا شدن یا لوله شدن کاغذ نیز صدمه می زند و رعایت احتیاط یا در تا زدن و چسباندن آن در کارهای تجلید یا عملیات تعمیر، ضروری می سازد. برای یک تغییر ده درصدی در رطوبت نسبی ابعاد یک کاغذ نقاشی ممکن است 6/0 درصد در پهنا و از 1/0 درصد در طول اضافه یا کم شود.
کمترین آسیبی که حرارت زیاد بر آثار کاغذی وارد می سازد از دست رفتن خواص سلولزی است. اما حرارت نه تنها باعث کاهش کیفیت در الیاف سلولز می شود، بلکه بر رنگ ها نیز تأثیر می گذارد. اگر قصور کنیم که یک افزایش حرارت تصادفی در محیط داشته باشیم و میزان آن به بالای 60 درجه سانتیگراد برسد نه تنها قسمت های آثار کاغذی رطوبت خود را از دست داده و تخریب می شوند، بلکه امکان بروز واکنش های شیمیایی بین عناصر تشکیل دهنده رنگ ها نیز وجود دارد. حرارت، رطوبت موجود در آثار کاغذی را به سرعت کاهش داده و شکل ظاهری آن را از حالت عادی خارج می سازد. آزمایش های انجام شده نشان می دهد که در ازای هر 10 درجه سانتیگراد افزایش درجه حرارت، میزان واکنش دو برابر خواهد شد. بنابراین هنگامی که حرارت محیط از 20 درجه سانتیگراد به طور تصادفی به 50 درجه سانتیگراد برسد، واکنش به طور تصاعدی بالا رفته و 8 برابر خواهد شد. اهمیت کنترل حرارت را می توان به این مثال ساده دریافت. حرارت های بالا با رطوبت نسبی کم، باعث زردی، سفتی، تردی و شکنندگی کاغذها می شود. ناگفته نماند که حرارت در کنار رطوبت بهترین عامل برای رشد قارچ ها، کپک ها و حشرات است. گاه حرارت های بالا می تواند ظاهر رنگ ها را نیز 100 درصد تغییر دهد که غیرقابل جبران است.
در رطوبت زیاد، کاغذ شکل خود را از دست می دهد و نرم می شود. همانگونه که رطوبت زیاد زیانبار است، خشکی زیاد نیز به کاغذ صدمه می زند. کاغذ نیاز به محیطی با رطوبت 5 درصد دارد تا حالت انعطاف و لطافت خود را حفظ نماید. کمبود رطوبت از دست دادن آب ساختارهای کاغذ را به دنبال می آورد و کاغذ را شکننده و کم استقامت می سازد. چسب به کار رفته در اغذ خشک و شکننده می شود. رطوبت نسبی پایین نیز تیماج را خشک و سفت می کند و مقاومت مکانیکی جلدذ را کاهش می دهد.
منبع: